Αρβανι(τ)θιά, η (στην Αρβανιτ(θ)ιά) (Τσεσμέρ Βιταλέρη) [συνοικία]
Βρισκόταν παρά την Πόρτα και το τζαμί της Άμμου. Πρόκειται για τη γνωστή και σήμερα πλατεία της Αρβανιτιάς (ή Αρβανιτθιάς) (Τσεσμέρ Βιταλέρη) [συνοικία]
Βρισκόταν παρά την Πόρτα και το τζαμί της Άμμου. Πρόκειται για τη γνωστή και σήμερα πλατεία της «Αρβανιτιάς» και «Αρβανιθιάς» [ύστερα από δάσυνση του ψιλού [τ], εφόσον ακολουθεί συνιζανόμενο [ι] (πβ. μάθια αντί μάτια)]. Το όνομά της οφείλει στην παρουσία εκεί, κατά τη Βενετοκρατία, Αλβανών μισθοφόρων (σε ελληνικά μεσαιωνικά έγγραφα η Αλβανία δηλώνεται ως Άλβανον και Άρβανον), αλλά και Πελοποννησίων και Δαλματών.
Πρόκειται για τη θέση Stradioti. Υπήρχαν, κατά Στυλ. Αλεξίου, δεκαεπτά συνολικά θολωτά κτίσματα (στρατιωτικά καταλύματα)- «θόλοτα» τα αποκαλούσε ο λαός- από τα οποία τρία- τέσσερα, με πρόσοψη προς την οδό Εθνάρχου Μακαρίου, συνεχίζουν να σώζονται μέχρι και σήμερα. Τρία παρόμοια κτίσματα σώζονται, επίσης, στο ίδιο, περίπου, ύψος με αυτά τού «Αγνώστου Στρατιώτη», επί τής λεωφόρου Κουντουριώτη. Σε αυτά διέμεναν τον καιρό εκείνο οι Αλβανοί μισθοφόροι. Η εξωτερική διαμόρφωσή τους σήμερα δεν αφήνει να φανεί η παλιά αρχιτεκτονική τους, όπως, όμως, σαφώς αυτή γίνεται ορατή στον πίνακα τού Ρεθύμνου τού Ανώνυμου Ρεθεμνιώτη Ζωγράφου, του πρώτου μισού τού 17ου αιώνα.
Ως προς τη δεύτερη ονομασία της συνοικίας «Τσεσμέρ Βιταλέρη» θεωρώ ότι θα πρέπει να έχει σχέση προς το τουρκ. Çeşme (από περσικό chashma), που σημαίνει δημόσια «βρύση», «κρήνη» ή και «συντριβάνι», πιθανόν από κάποια βρύση ή συντριβάνι που θα υπήρχε στη συγκεκριμένη περιοχή [αυτό ακριβώς («κρήνη») σημαίνει και ο γνωστός Τσεσμές της Μ. Ασίας].
Το δεύτερο συνθετικό Βιταλέρη αναφέρεται, το πιθανότερο, στο οικογενειακό όνομα τού δημιουργού- ιδιοκτήτη της βρύσης (πβ. ελλην. ανθρωπωνύμιο του Βητάλι από έγγραφο τού 1309 ). Πρόκειται, ασφαλώς, για το γνωστό και σήμερα οικογενειακό Βιτάλης– και Βιταλάκης εδώ στην Κρήτη και το Ρέθυμνο- (πιθανόν από προσηγ. βίταλα= χωράφια, κτήματα).