Γιαλί ή Γιαλός

Γιαλί ή Γιαλός ή Γιαλί Μαχαλεσί (τουρκ. mahallesi= συνοικία)
Τουρκ. yali (=παραθαλάσσια) + mahalle (=συνοικία), δηλαδή συνοικία στα αιγιάλεια, στα παραλιακά μέρη της πόλης του Ρεθύμνου [πβ. και Πίσω Γιαλιά για τις παραθαλάσσιες περιοχές της Αγίας Γαλήνης, Κεραμέ κ.λπ. και γιαλιθι(α)νός= ο κάτοικος των παραλίων . Από τουρκ., πάντα, yali, αντιδ., ίσως, από την αρχ. λέξη αιγιαλός> μσν. γιαλός, που σημαίνει την παραλία, την ακροθαλασσιά. Ακριβολογώντας, το τοπωνύμιο σημαίνει: «στο κύμα της θάλασσας». Οι Τούρκοι, λοιπόν, ως Yali αποκαλούσαν τον αιγιαλό και, κατ” επέκταση, και τα παραλιακά κτίσματα. Πβ. εδώ και το γνωστό Γιαλί Τζαμί, εντυπωσιακού μεγέθους τετράγωνο οικοδόμημα, με μεγάλο τρούλο, που δεσπόζει στο βενετσιάνικο λιμάνι των Χανίων, που το όνομά του, «Γιαλί Τζαμί», σημαίνει, ακριβώς, παραθαλάσσιο τζαμί, τζαμί του (αι)γιαλού].
Στην παραθαλάσσια αυτή συνοικία βρισκόταν η Μεγάλη Αγορά (σημερινή οδός Αρκαδίου) και ο χείμαρρος Καμαράκι και εκτεινόταν κατά μήκος τής θάλασσας, ώστε θα ήταν αρκετά εκτεταμένη, από το βενετσιάνικο λιμάνι μέχρι τον Άγνωστο Στρατιώτη, όπως διαπιστώνουμε από έρευνά μας στο Υποθηκοφυλακείο Ρεθύμνου, όπου σε πράξη αγοραπωλησίας του έτους 1898 ορίζεται για κατοικία ότι έκειτο «εντός της πόλεως Ρεθύμνης, κατά την συνοικίαν “Γιαλί Αρβανιθιά”, Τσεσμέρ Βιταλέρη». Όμως, όπως είναι γνωστόν, η συνοικία «Αρβανιθιά», βρισκόταν ακριβώς όπου και σήμερα, στην περιοχή, δηλαδή, νοτίως του Αγνώστου Στρατιώτη, παρά την Πόρτα και το τζαμί της Άμμου [βλ. σχετ. λήμμα: Αρβανι(τ)θιά]. Από την ίδια έρευνά μας φαίνεται ότι η συνοικία Γιαλί, στις τελευταίες, ειδικά, δεκαετίες τού 19ου αιώνα, θα προσμετρούσε, κατά βάση, χριστιανούς πολίτες . Λόγω, τέλος, της γειτνίασής της με τη συνοικία Καστέλι, παρά το βενετσιάνικο λιμάνι, φέρεται να είχε με αυτήν κοινό ιμάμη.